Mellom struktur og kaos

– Kva er grunnen til at de har satt i gang denne innsamlingsaksjonen?

– Me meiner at det er viktig at dette teateret blir halde ved lag i si noverande storleik og med dei noverande ambisjonane av fleire grunnar. Både kunstpolitisk og kulturpolitisk, men òg språkpolitisk. No har me sett over tid at tilskotet til teateret har falle og falle. Me har til ein viss grad klart å kompensera for dette med stadig auka billettinntekter. Men på eit eller anna nivå stoppar jo grafen – han går ikkje inn i all æve. Så me er nøydd til å setja søkje lys på dette, òg fordi den nye språklova i prinsipp seier at nynorsken skal priorite rast på kvart politikkområde. Då kan ein jo spørja seg om den noverande situasjonen speglar dette.

– De får 25 millionar mindre enn Nationaltheatret. Oppfattar du at det er ei nedvurdering av nynorskteateret?

– Me får eigentleg om lag 40 millionar min dre, men no ser me bort frå dei ekstra løy vingane dei har fått i samband med bygg og flytting. Eg trur ikkje det er ein medvi ten nedvurdering av nynorsken, og ein kan gjerne snakka om ulike historiske grunnar til at situasjonen er slik, men det viktige spørsmålet for oss er «korleis vil me at det skal vera i framtida?» Når språklova seier at no skal me ha eit ekstra lyft for nynor sken, er det då naturleg at to teater som er samanliknbare både med tanke på storleik og kvalitet, skal ha så ulike rammer? Det meiner me det ikkje er.

– Kjem det òg av kostnadane, at løyvin gane ikkje følgjar den generelle pris veksten i samfunnet?

– Ja, me har fått vesentleg større kost nadar. Til straum og lønn, til dømes. Scenekunstfeltet har jo vore utsett for ABEreforma, der det var ønskt politikk at me skulle få ein halv prosent mindre kvart år. Heilt uavhengig av om ein er eit direktorat eller eit symfoniorkester. Det er klart at det er skilnad på det: Viss du er eit symfoniorkester, som primært har kostnadar til musikarar, så vert resulta tet å fjerna ein fiolin eller to fløyter. Det er annleis enn anna offentleg verksemd.

– Det kan verka merkeleg at ein skal effektivisera kunsten?

– Ja, kulturlivet er jo tilpassingsdyktig, og då endar me opp i ein situasjon der Mor Åse òg spelar Solveig. Det kan jo for all del vera kunstnarisk interessant, men det skal ikkje skje fordi det er økonomisk nødvendig.

I tillegg seier ein at «men no er det krig i Europa, me er nøydde til å bruke ekstra resursar på anna». Absolutt, men eg mei ner krigen er eit argument for å styrkja kul turlivet, ikkje svekkja det. Krig er et teikn på manglande forståing på tvers av grenser. At me ikkje forstår kvarandre, skulle jo vera eit særs godt argument for fleire middel til kulturlivet.

– No har aksjonen vart i om lag to månadar. Korleis har det gått?

– Me er veldig nøgde så langt. Me har fått veldig mykje positiv merksemd – det blei den store kultursaka den fyrste halvdelen av sommaren. Me har fått mykje støtte frå det nynorske omlandet, som er kjempeviktig. Og så har me førebels fått inn ein del pen gar. Ikkje så frykteleg mykje, men me vonar det berre vil rulla på. Pengane i seg sjølve er sjølvsagd viktige, fordi teateret manglar pen gar her og no. Men det sentrale er jo å løfta tilskotet og sikra teateret framover.

– Kan ein sjå føre seg at ein slik aksjon òg kan fungera mot hensikta si? Om de får inn mange millionar, så sender de ei mel ding til det politiske Noreg om at dei ikkje treng å opna lommebøkene, fordi teateret har gåvmilde mesenar.

– Me har sjølvsagt vore innom alle moglege scenario. Men eg ser ikkje på det som ei rea listisk problemstilling, fordi eg meiner at slik språklova er formulert, vil det vera pussig om den største nynorske institusjonen skulle få mindre pengar. Då har ein eit forklaringspro blem. Og så er det jo slik, at i tilskotsbrevet som alle institusjonane får, blir me oppmoda til å søkja middel frå private. Dei aller fleste forstår det som at dei skal finna sponsorar, og det freistar me òg, men det er vel òg flott for Det Norske Teatret å bli sponsa av til dømes eit mållag?

– Er det ei kritisk økonomisk situasjon for institusjonsteatera generelt i Noreg?

– Det er nok ulike situasjonar rundt omkring, men eg veit at det er mange teater som har det veldig trongt no, og er i ein situasjon der ein må nedbemanna. Og det var jo ikkje meininga

– Under pandemien forstod me kor viktig kulturlivet er, og så er det første som hender at institusjonane skal bli mindre. Dette blir forsterka av det som kan sjå ut som ei varig end ring i publikums åtferd, og viss institusjonane ikkje er i stand til å møta situasjonen med eit rikt og ambisiøst tilbod, minskar sjølv sagt moglegheita for å dra publikum tilbake.

Draum frå Disneyland

– Me kan snakka litt om Frost, som de set opp no til hausten. De har fått kritikk for å setja opp ei dramatisering av ein Disney film, og at det ikkje passar seg for eit teater som får offentleg støtte. Kva tenkjer du om dette?

– Å spela Frost er heilt i tråd med kva dette teateret er. Me er den einaste nynorskinstitusjo nen som har høve til å setja opp Frost eller ein annan stor kommersiell musikal. Det betyr at viss ikkje me gjer det, så finst det ikkje tilgjengeleg på nynorsk. Og skal det vera slik at den store delen av befolkninga i Noreg som brukar nynorsk, berre skal ha tilgang til ikkje-kommersielle tilbod på språket sitt? Språkpolitisk er det kjempeviktig for dette teateret å setja opp breie framsyningar. Det er slik barna i Oslo kan få eit anna forhold til nynorsken enn det dei møter på skulebenken.

Dette har vore viktig for teateret i heile vår historie. Å henta internasjonale musikalar til Noreg har Det Norske Teatret drive med i veldig mange år. Me kan ikkje slutta med det berre fordi private produsentar òg ønskjer å gjera det.

Så det er språkpolitisk viktig, men situasjo nen her og no tilseier òg at det er økonomisk viktig at me gjer det.

– Men ein kan vel argumentera for at ein kan skapa ein like stor kommersiell suksess med nyskriven dramatikk?

–Ja, og det gjer me ni av ti gonger, men me kan ikkje gjera det kvar einaste gong. Me spelar store internasjonale musikalar mykje sjeldnare no enn før. No er det seks år sidan me spelte The Book of Mormon, i mellomtida har me spelt veldig mykje nytt – òg for barn.

– Så du trur ikkje grunnleggjar Hulda Garborg snur seg i grava?

– Tvert om. At Frost, som er så populær blant barn, finst på nynorsk, trur eg frydar føre gjengarane våre.

Fosses funksjon

– Over til det meir melankolske: Fosse festivalen, som startar no i september. Korleis blir festivalen i år?

– Me har tre premierar, som er veldig ulike. Det er Oresteia i Jon Fosses versjon. Stykket skulle ha hatt premiere under førre festival, men då vart det streik. Så har me ei stor hending med Vinge / Müller, som kjem for å setja opp det som no heiter Byggmester Solnes / Melancholia av Henrik Ibsen og Jon Fosse. Det blir eit prosjekt som eg trur vil vekkja interesse utover Noregs gren ser. I tillegg er det eit samarbeid med Det Vestnorske Teateret om I svarte skogen inne, ei ny tekst av Fosse som hadde pre miere under Festspillene i Bergen. Dette er våre eigne produksjonar. Det kjem òg tre internasjonale gjestespel – Tid for glede på fransk, eit polsk figurteater, og belgiske TGStan som skal spela Fosses Warm / Varmt, som aldri før har vorte sett opp i Noreg. Dessutan får me ein produksjon frå Nye Agder Teater av Mor og Barn.

– Fosse har ein ganske eineståande posisjon. Han er vel er den einaste norske «stjerneforfattaren» som er like kjent for dramatikken sin som for romanane og poesien sin. Kva trur du appellen kjem av? Og kva har han betydd for nynorsken?

– Eg trur det handlar om det universelle i skildringane av relasjonar og det grunnleggjande menneskelege i tekstane, og korleis det smeltar saman med ei svært markant form. Ein kan ikkje overvurdera kva han har betydd for nynorsken. Han har både vore med å forma nynorsken, med dei språklege vendingane sine, men sjølvsagt òg løfta kunstdimensjonen ved nynorsken. No kjem jo nynorsken frå ve dig mange markante, kunstnariske stemmer opp igjennom åra. Fosse lyftar den arven vidare.

– De sett òg opp Fosses Trilogien, som er ei dramatisering av ein roman skrive av ein dramatikar. Denne tendensen med å setja opp romanar har jo vore omdiskutert. Kva tenkjar du om det?

– Det har til alle tider vore slik at teateret har teke dei gode historiene der dei finst, anten det er i ei bok, ei song, eit skode spel, eit dikt eller ein aktuell situasjon. Det er ikkje naturleg for teateret å lukka formatet vårt ned til berre den spesialiserte teaterdramatikken. Veldig mykje drama har vore fødde i ei anna form, Romeo og Julie var i utgangspunktet eit langt dikt, som Shakespeare skreiv replikkar til og gjorde eit teaterstykke av. No skal me for første gong laga teater av sakprosa, med utgangspunkt i Lars Myttings Heil ved. Me finn historier som me tykkjer er relevante å fortelja i dag, uavhengig av kor dei først vart publiserte.

Samtidig har me jo dialog med massevis av dramatikarar som skriv innanfor den tradisjonelle dramatikarrolla.

– Så det er ikkje eit grep der kjende og kjære forfattarnamn skal lokka publikum til teateret?

– Viss det handla om namnet i seg sjølv, så kunne me berre sett på bestseljarlista, og teke boka som ligg øvst der. Av og til er ting populære fordi dei er gode.

Vitskap og kritikk

– I vår kom det ei anna nyheit i den dramatiske offentlegheita, om at UiB planla å leggja ned to vitskaplege stillingar ved teatervitskap. Dette vart seinare redusert til ei stilling. Kva har teatervitskapen hatt å seia for den utøvande delen av feltet?

– Veldig mykje. Utviklinga er jo ulykkeleg på alle nivå. Særleg når ein kombinerer ho med utviklinga i mediebiletet. Ein så det under pandemien, at kulturen vart forvist til barnebordet: «Først snakkar me om dei viktige tinga, så får me sjå kva som blir igjen til dykk etterpå». At den faglege diskusjonen blir svekt, at det vert færre folk som kan skriva kvalifiserte vurderingar og refleksjonar om det me driv med, gjer ein situasjon som allereie er krevjande endå vanskelegare.

– Kva må kulturlivet gjera for å få ein plass ved vaksenbordet?

– Eg trur me må våga å snakka om det, og å seia høgt frå. For meg er det eit paradoks at mange i kulturlivet er så opptekne av å vera ansvarlege og ryddige, sjølv om kunstnarrolla historisk har vore ei viktig rebelsk rolle. No kappast nærast alle me institusjonsleiarane om å vera mest mogleg ansvarlege. Det er fint det, men me kan ikkje berre vera det. Då tapar me i offentlegheita, men me tapar òg litt av sjela til kultur- og kunstlivet.

– Korleis?

– Det har med rapporteringskultur, større krav og forventingar til struktur og orden å gjera. Fleire av dei beste og mest spektakulære produksjonane våre har til ei viss grad vore prega av ein eller fleire av desse faktorane: kaos, konflikt og uvisse. Dei tre er kanskje kunstens inste vesen, men òg kva heile organisasjonen stort sett er rigga for å unngå. Me prøvar på eit vis å unngå det som eigentleg er suksessfaktorane våre. Dette dilemmaet blir sterkare og sterkare for meg.

– Korleis opplever du norsk teaterdekning- og kritikk?

– Svak. Altså ikkje nødvendigvis den enkelte kritikken eller den enkelte kritikaren, men rommet kritikken får. Han blir gøymd bak ein betalingsmur som knapt nok dei involverte i produksjonen opnar. Den store diskusjonen om framsyningane kjem ikkje, med mindre det er noko heilt spektakulært – anten ein kjendis eller ein skandale eller noko slik. Og fleire av dei største avisene har slutta med teaterkritikk.

– Men fleire av dei litt smalare avisene publiserer ein del teaterkritikk, som Klassekampen, Morgenbladet og Dagsavisen. Kva tykkjer du om kvaliteten på kritikken her?

– Eg tykkjer i hovudsak at det er ganske god kvalitet på mykje av det. Men når dei større avisene har fasa ut mykje av kritikken, forsvinn òg kritikaren som er glad i dei breiare uttrykka. Borghild Maaland, Astrid Sletbakk og Yngve Kvistad, til dømes, kunne med stor entusiasme skriva ein omtale om ein musikal i VG. Det var viktig for å få folk til å komma til dei større kommersielle oppsetjingane. Dagens kritikarar kjem frå den smalare delen av spekteret. Ståstad og bakgrunn er kanskje litt for like. Dei er flinke, men eg skulle ønskja at dekninga var breiare.

– Tenkjer du at det er håp for dramatikken og teateret som ei vital og levande kunstform?

– Ja, den optimistiske delen av meg tenkjer det. Tida me lever i, der alt går fortare og som blir meir og meir digital, trur eg opnar eit stort rom på andre sida, som teateret kan vera i. Men ein må investera i den grunnleggjande infrastrukturen som institusjonane er. Ein spiral som byrjar å gå nedover, er veldig vanskeleg å snu.